Start
O nas
Nasze projekty
Encyklopedia
Kalendarz wydarzeń
Nasze patronaty
Szukaj
Violin Concerto [Koncert na skrzypce i orkiestrę smyczkową] , Panufnik Andrzej
Koncert skrzypcowy powstał w 1971 roku na zamówienie Yehudi Menuhina, który też jako pierwszy wykonał kompozycję 18 lipca 1972 roku w Guildhall w Londynie w ramach City of London Music Festival. Soliście towarzyszyła Menuhin Festival Orchestra pod batutą kompozytora. Osoba wybitnego skrzypka jako adresata utworu zaważyła na koncepcji formalnej dzieła – skrzypce, traktowane na sposób głosu ludzkiego, pełnią na tyle zasadniczą rolę, że chcąc podkreślić ważność solowej partii Andrzej Panufnik zrezygnował z zastosowania orkiestry symfonicznej na rzecz jedynie smyczkowej. Sam tak opisał ideę swojego Koncertu:
Światowej sławy skrzypek wkrótce po prawykonaniu dzieła, dokonał również jego rejestracji fonograficznej – dla wytwórni EMI (EMI Classics 5 66121 2 / EMD 5525 LP). W Polsce Koncert został po raz pierwszy wykonany podczas Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień” w dniu 20 września 1979 roku, przez Wandę Wiłkomirską i Polską Orkiestrę Kameralną pod dyrekcją Jerzego Maksymiuka. Szybko stał się jednym z najczęściej granych i nagrywanych utworów Panufnika. W 1990 roku Koncert zarejestrował Krzysztof Śmietana z London Musici pod batutą Marka Stephensona (Conifer Classics CDCF 182), a pięć lat później Robert Kabara i Sinfonietta Cracovia pod kierownictwem Wojciecha Michniewskiego (DUX 0254).
„Potraktowałem skrzypce jako instrument śpiewający, którym, jak sądzę, nadal pozostają… Zatem, mimo iż trzymałem się narzuconej sobie dyscypliny ścisłej organizacji dźwięku, konstruowałem przeważnie długie i nieprzerwane linie melodyczne. Aby jeszcze bardziej wyeksponować partię solową i utrzymać jej pierwszoplanową rolę, wybrałem zestaw małej orkiestry, składający się wyłącznie z instrumentów smyczkowych.” („Warszawska Jesień” 1979 – książka programowa, s. 151)
Zgodnie z założeniem kompozytor ukazuje piękno brzmienia skrzypiec, podkreślone homogeniczną barwą orkiestry smyczkowej, a wirtuozeria partii solowej została podporządkowana uwypukleniu właściwości zarówno ekspresyjnych, jak i kantylenowych. Nadrzędną rolę w przebiegu kompozycji pełni zatem melodyka, która nie tylko zdominowała inne elementy muzyki, ale także zadecydowała o jego kształtowaniu – podobnie jak w klasycznym koncercie – na wzór pracy motywicznej i przetwarzania tematów. Nawiązanie do tradycyjnej koncepcji gatunkowej objawiło się także w zachowaniu 3-częściowego układu formalnego, w którym I część (Rubato) kształtowana jest zgodnie z zasadą dwutematyczności allegra sonatowego, część II (Adagio) realizuje ideę formy pieśni (łukową), a dynamiczne, finałowe Vivace, z rytmiką jako dodatkowym elementem formotwórczym, pełni rolę podsumowania całości.
Indywidualnym rysem utworu Panufnika jest natomiast redukcja materiału muzycznego: do trzydźwiękowych komórek, stanowiących budulec znacznych fragmentów I części, oraz do dwóch interwałów – tercji wielkiej i małej – będących podstawą części II i III.
„Część pierwsza – Rubato – rozpoczyna się quasi-kadencją, jakby improwizacją opartą na trzydźwiękowej komórce.” – pisał kompozytor w autokomentarzu do utworu. „Ten materiał muzyczny zostaje przeniesiony do orkiestry jako tło, podczas gdy solista wprowadza długą kantylenę. Po niej następuje długa, synkopowana myśl muzyczna, zbudowana na innej trzydźwiękowej komórce. W strumieniu muzyki znowu wyłania się kantylena i część kończy się skróconą quasi-kadencją. Część druga – Adagio – jest zbudowana na wymieniających się tercjach małej i wielkiej […]. Starałem się pisać z wielką prostotą i oszczędnością środków, ale ważna była dla mnie także treść poetycka, chciałem bowiem dać soliście możliwość autoekspresji, wypowiedzenia się poprzez maksymalnie przejrzystą strukturę. Część trzecia – Vivace – kontynuuje eksplorację tercji wielkich i małych. W części tej szczególnie ważny jest rytm i stale krzyżujące się rytmy, z wyjątkiem sekcji środkowej, w której solista gra długą sekwencję cantabile na strunie g […]. Chciałem, by w tej niemal tanecznej części solista dał wyraz ludzkim uczuciom radości, żywiołowości, a nawet pewnemu poczuciu humoru.” („Warszawska Jesień” 1990 – książka programowa, s. 47)
W całym Koncercie skrzypcowym dominuje głęboko emocjonalny nastrój poezji i nostalgii. Momentami wyraźnie wyczuwalne są również echa polskiej muzyki ludowej: drugi temat w I części przypomina krakowiaka, główny temat finału – oberka, a środkowe Adagio wyróżnia typowo słowiańska melancholia. Wnikliwi badacze muzyki Panufnika dopatrują się również nawiązań do dzieł Karola Szymanowskiego w sposobie kształtowania kadencji solowych skrzypiec w I części, a także Fryderyka Chopina – w charakterystycznym rubato części I. Swoboda rytmiczna twórcy Koncertu skrzypcowego wykracza jednak daleko poza chopinowskie tempo rubato, gdyż w partii solowego instrumentu, w ustępach granych bez orkiestry, zrezygnował on w ogóle z kreski taktowej.
Mimo, iż inspirowany wybitnym kunsztem gry Yehudi Menuhina, ze względu na ogromną zawartość emocjonalną, Andrzej Panufnik dedykował Koncert skrzypcowy swojej żonie – Camilli.Światowej sławy skrzypek wkrótce po prawykonaniu dzieła, dokonał również jego rejestracji fonograficznej – dla wytwórni EMI (EMI Classics 5 66121 2 / EMD 5525 LP). W Polsce Koncert został po raz pierwszy wykonany podczas Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień” w dniu 20 września 1979 roku, przez Wandę Wiłkomirską i Polską Orkiestrę Kameralną pod dyrekcją Jerzego Maksymiuka. Szybko stał się jednym z najczęściej granych i nagrywanych utworów Panufnika. W 1990 roku Koncert zarejestrował Krzysztof Śmietana z London Musici pod batutą Marka Stephensona (Conifer Classics CDCF 182), a pięć lat później Robert Kabara i Sinfonietta Cracovia pod kierownictwem Wojciecha Michniewskiego (DUX 0254).
Anna Iwanicka-Nijakowska
